Pembelajaran Koperatif

Pembelajaran Koperatif

Pengajaran dan pembelajaran tradisional yang berpusatkan guru ini tidak menepati

strategi yang disarankan di bawah Kurikulum Bersepadu Sekolah Menengah (KBSM)

yang menekankan strategi berpusatkan pelajar. Strategi pemusatan pelajar menggalakkan

pelajar melibatkan diri secara aktif di dalam aktiviti pembelajaran dan bukan sebagai

penerima maklumat semata-mata. Sehubungan dengan itu, antara teknik-teknik yang sesuai

adalah kerja berkumpulan dan perbincangan sesama pelajar. Namun begitu, masalah yang

biasa timbul apabila teknik tersebut digunakan ialah hanya sebahagian kecil pelajar yang

melibatkan diri dan terdapat pelajar yang mengambil kesempatan di atas usaha rakan

yang lain atau tidak bekerjasama. Dengan mengambil kira aspek kognitif, tingkah laku,

emosi dan sosial pelajar, satu kaedah yang mengendalikan kerja berkumpulan di dalam

kelas mengikut prosedur tertentu telah diperkenalkan. Kaedah tersebut dikenali sebagai

pembelajaran koperatif (PK).

Pembelajaran Koperatif sebagai Satu Strategi Pembelajaran

Strategi PK merupakan satu proses pembelajaran yang berlaku secara berkumpulan dalam

menguasai bahan pengajaran yang diberikan oleh guru (Slavin, 1990). Cohen (1994)

mentakrifkan PK sebagai kerjasama yang dilakukan oleh pelajar dalam satu kumpulan

kecil yang melibatkan semua ahli di dalam tugas yang diberikan tanpa penyeliaan guru

secara langsung. Menurut Coelho (1994), selain daripada pencapaian akademik, kaedah

ini dikatakan menekankan pembangunan kemahiran sosial dan diasaskan mengikut

pandangan humanistik yang berpendapat pendidikan sepatutnya berpusatkan pelajar dan

di bawah kawalan pelajar, manakala guru hanya sebagai pembimbing dan pemudah cara.

Johnson, Johnson, Johnson, dan Anderson (1976) telah mendefinisikan PK sebagai

satu kaedah yang memerlukan pelajar belajar bersama-sama dalam menyiapkan satu

tugasan bagi setiap kumpulan. Ahli kumpulan akan saling bantu-membantu memberi

penerangan sesama mereka dan tidak bergantung kepada guru. Guru akan memberikan

pujian ke atas kumpulan yang menunjukkan hasil kerja yang memuaskan.

Di dalam kajian yang lain pula, Johnson, Johnson, dan Scott (1978) mentakrifkan

PK dengan membezakannya dengan kaedah pembelajaran individu. PK berlaku apabila

pencapaian seorang pelajar bergantung kepada pencapaian rakan sekumpulan. Sebaliknya

di dalam pembelajaran individu, pencapaian seorang pelajar tidak bergantung kepada

pencapaian pelajar lain. Di dalam PK, interaksi sesama pelajar diberi tumpuan di dalam

proses pembelajaran (Sharan, 1980; Slavin, 1987; Webb, 1982). Secara umumnya para

sarjana melihat PK sebagai satu strategi pembelajaran berkumpulan yang mana di

dalamnya pelajar berinteraksi sesama mereka dan saling bantu-membantu di dalam proses

pembelajaran. Di bawah PK, keupayaan pelajar yang berkebolehan tinggi dan sederhana

boleh dimanfaatkan untuk membantu pelajar yang berkebolehan rendah. Kajian-kajian

di luar negara menunjukkan PK berupaya meningkatkan pencapaian pelajar di dalam

pelbagai mata pelajaran untuk semua peringkat pendidikan (Johnson, Maruyama, Johnson,

Nelson, & Skon, 1981). Kajian kes yang dibuat oleh Lindquist (1995) ke atas kelas audit

mendapati pencapaian pelajar meningkat dengan kegunaan PK.

Selain daripada pemahaman konsep, pendidikan perakaunan juga merupakan satu

mata pelajaran yang berbentuk penyelesaian masalah. Di dalam situasi PK, pelajar tidak

mudah putus asa di dalam menyelesaikan masalah tugasan di samping lebih bersifat terbuka

untuk menerima strategi-strategi alternatif (Duren & Cherrington, 1992). Dapatan kajian

Johnson, Skon, dan Johnson (1980) mendapati situasi PK mengatasi situasi pembelajaran

individu dan persaingan dari segi pencapaian dalam aspek penyelesaian masalah.

Pembelajaran Koperatif Mengikut Perspektif Teoritikal

Strategi PK dikatakan dapat meningkatkan pencapaian akademik pelajar berdasarkan

teori-teori tertentu. Terdapat beberapa teori pembelajaran yang menerangkan kesan PK ke

atas pencapaian (Slavin, 1990, 1995). Gabungan teori-teori tersebut dapat digambarkan

melalui Rajah 2. Di bawah PK, interaksi sesama pelajar penting di dalam proses

pembelajaran. Menurut Slavin (1987), berlakunya interaksi sesama ahli kumpulan yang

membezakan PK dengan kumpulan kontingensi. Di dalam kumpulan kontingensi, ahli

kumpulan akan menggunakan hukuman sosial sesama mereka tanpa memerlukan interaksi untuk memastikan ahli kumpulan bertingkah laku seperti yang dikehendaki. Sedangkan

PK menekankan interaksi pelajar perlu berlaku bagi meningkatkan pencapaian. Dapatan

beberapa kajian menunjukkan terdapat hubungan antara interaksi pelajar di dalam

kumpulan dengan pencapaian mereka (King, 1990; Peterson & Swing, 1985; Ross &

Raphael, 1990).

Bagi mendorong pelajar berinteraksi sesama ahli kumpulan, terdapat dua teori yang

dikemukakan. Teori kohesif sosial mencadangkan pelajar akan berinteraksi apabila

mereka mengenali rakan sekumpulan dan mengambil berat antara satu sama lain.

Penekanan yang diberi adalah mewujudkan hubungan yang rapat sesama ahli kumpulan.

Maka aktiviti bagi mengeratkan hubungan ahli kumpulan dan penilaian diri dalam

kumpulan dititikberatkan. Bagi teori kohesif sosial, tugasan yang mencabar sudah cukup

untuk menarik minat pelajar menyelesaikan tugasan secara berkumpulan. Maka ganjaran

kumpulan dan tanggungjawab individu tidak dipentingkan.

Sebaliknya, teori tingkah laku mencadangkan ganjaran adalah perlu sebagai

motivasi untuk pelajar berinteraksi sesama mereka. Bahkan, ganjaran juga perlu untuk

mendorong pelajar mengambil berat antara ahli kumpulan. Struktur ganjaran yang

berbentuk koperatif akan mendorong pelajar merasa penting untuk membantu ahli

kumpulan dan memberi sokongan sesama mereka bagi mencapai matlamat kumpulan.

Tanpa adanya ganjaran, pelajar kurang berminat untuk melibatkan diri di dalam aktiviti

kumpulan kerana tidak merasakan kepentingan untuk berbuat demikian (Slavin, 1995).

Semasa berinteraksi, berlaku perubahan di dalam kognitif pelajar. Teori

perkembangan kognitif menyarankan apabila pelajar berbincang berkaitan dengan

bahan pembelajaran, mereka berupaya menguasai konsep-konsep yang sukar.

Melalui bimbingan rakan sebaya, pencapaian pelajar yang berkebolehan rendah dapat

ditingkatkan sehingga berupaya mencapai zon perkembangan proksimal mereka.

Menurut Vygotsky, zon tersebut merupakan tahap pencapaian pelajar yang hanya boleh

dicapai dengan bantuan orang dewasa atau rakan mereka yang lebih berkebolehan (Tudge, 1990). Piaget (Slavin, 1990) berpendapat konsep-konsep sosial yang abstrak

hanya dapat difahami melalui perbincangan. Apabila berlaku pertentangan pendapat,

timbul ketidakseimbangan di dalam kognitif pelajar. Berdasarkan maklum balas yang

diterima daripada rakan-rakan, pelajar tersebut dapat menguasai sesuatu lojik dengan

alasan yang lebih kukuh.

Manakala teori penerangan kognitif berpendapat pelajar yang memberi penerangan

berupaya mengekalkan maklumat di dalam ingatan mereka dalam jangka masa yang

lebih panjang dengan berlakunya proses pengajaran kepada rakan-rakan (Slavin, 1995).

Pelajar yang memberi penerangan melihat diri mereka sebagai guru dan bertujuan untuk

membantu rakan memahami pelajaran. Pelajar tersebut cenderung untuk memikirkan cara

yang sesuai bagi mengajar rakan mereka. Maka, berlaku proses penstrukturan semula di

dalam kognitif pelajar tersebut ketika membuat persediaan untuk memberi penerangan

dan ketika sedang memberi penerangan. Pada masa yang sama, pelajar yang menerima

pertolongan bertindak sebagai pemproses maklumat dan bukan penerima yang pasif

(Webb, 1982).

Keempat-empat teori pembelajaran tersebut lebih merupakan pelengkap dalam

menerangkan kesan PK ke atas pencapaian. Melalui interaksi sesama pelajar, berlaku

peningkatan di dalam proses kognitif pelajar yang membantu proses pembelajaran. Bagi

mewujudkan suasana berinteraksi, pelajar perlu saling kenal-mengenali dan perlu ada

sesuatu yang mendorong mereka untuk bekerja di dalam kumpulan, sama ada melalui

aktiviti mengeratkan hubungan mereka atau pun dengan pemberian insentif.